Αρχαία Ελληνικά: Ουσιαστικά Γ΄ κλίσης

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ

Γ΄ ΚΛΙΣΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

Αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα: γεν.εν. σε -ος (-ως ή -ους)

Παρατηρήσεις

Ισχύουν οι ίδιες καταλήξεις για τα αρσενικά και τα θηλυκά και, με κάποιους περιορισμούς, και για τα ουδέτερα.

Ανάλογα με τον χαρακτήρα του ουσιαστικού υπάρχουν παραλλαγές. Οι βασικές καταλήξεις ωστόσο είναι οι εξής:

-ς ή －                              -ες (-εις)
-ος (-ως ή -ους)               -ων
-ι                                      -σι(ν)
-α ή -ν                              -ας (-εις ή -ς)
-ς ή －                              -ες (-εις)

Φωνηεντόληκτα (-ευς -ις -υς | γεν.: -εως)

• Στα φωνηεντόληκτα σε -ις /-εως η γενική ενικού και πληθυντικού τονίζεται στην προπαραλήγουσα, παρόλο που η λήγουσα είναι μακρόχρονη. Αυτό στη γενική ενικού εξηγείται από το γεγονός ότι το -ω- της κατάληξης προήλθε από αντιμεταχώριση (-ηος > -εως) και στη γενική πληθυντικού κατ' αναλογία.
• Όμοια με τα φωνηεντόληκτα σε -ις /-εως κλίνονται και κάποια σε -υς /-εως: ὁ πέλεκυς -εως, ὁ πρέσβυς -εως, ὁ πῆχυς -εως και το ουδέτερο τὸ ἄστυ -εως (πληθ.: τὰ ἄστη).

Αφωνόληκτα (-ξ -ψ -ς / -ων -ας -α)

• Κανονικά στην ονομαστική και κλητική ενικού και στη δοτική πληθυντικού ο άφωνος χαρακτήρας ενώνεται με το σίγμα της κατάληξης ως εξής: κ / γ / χ + σ = ξ,   π / β + σ = ψ,   τ / δ / θ + σ = σ.
• Στα οδοντικόληκτα σε -ας /-αντος, στις ίδιες πτώσεις, ο οδοντικός χαρακτήρας -ντ- αποβάλλεται πριν από το σ και προκαλεί έκταση του προηγούμενου φωνήεντος σε μακρό (αναπληρωματική έκταση). Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στα οδοντικόληκτα σε -ων /-οντος στη δοτική πληθυντικού.
• Τα βαρύτονα (δηλ. που δεν τονίζονται στη λήγουσα) οδοντικόληκτα σε -ις σχηματίζουν την αιτιατική και κλητική ενικού με διαφορετική κατάληξη: αιτ. εν.: -ιν & κλ. εν.: -ι (αντί των -α & -ις).
• Τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε -ων /-οντος σχηματίζουν την κλητική ενικού με την κατάληξη -ον.
• Τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε -ας /-αντος σχηματίζουν την κλητική ενικού με την κατάληξη -αν (και όχι -ας).

Ενρινόληκτα-Υγρόληκτα (-ην -ων -ηρ -ωρ)

• Τα βαρύτονα ενρινόληκτα σε -ων /-ονος (διπλόθεμα) σχηματίζουν την κλητική ενικού σε -ον (και όχι -ων). 
• Τα βαρύτονα υγρόληκτα σε -ωρ /-ορος (διπλόθεμα) σχηματίζουν την κλητική ενικού σε -ορ (και όχι -ωρ).
• Τα συγκοπτόμενα είναι διπλόθεμα υγρόληκτα σε -ηρ /-(ε)ρος, στα οποία το ε του αδύνατου (δεύτερου) θέματος αποβάλλεται στη γενική (-ρος) και δοτική ενικού (-ρι) και στη δοτική πληθυντικού. Στη δοτική πληθυντικού μάλιστα αναπτύσσεται ένα α (ρ-α-σι) για λόγους ευφωνίας.
• Στο συγκοπτόμενο ουσιαστικό ὁ ἀνήρ η συγκοπή επεκτείνεται στις πλάγιες πτώσεις του ενικού και σε όλο τον πληθυντικό και αναπτύσσεται ένα δ ανάμεσα στα ν και ρ για λόγους ευφωνίας. Στο ουσιαστικό ἡ Δημήτηρ γίνεται συγκοπή και στην αιτιατική ενικού (τὴν Δήμητρα). Το συγκοπτόμενο ἡ γαστήρ έχει κλητική ίδια με την ονομαστική (ὦ γαστήρ).
• Το μονόθεμο υγρόληκτο ουσιαστικό ὁ σωτήρ έχει κλητική ὦ σῶτερ (και σπανιότερα: ὦ σωτήρ) και το διπλόθεμο ὁ ἀστήρ -έρος σχηματίζει τη δοτική πληθυντικού όπως τα συγκοπτόμενα: τοῖς ἀστράσι(ν). 

Σιγμόληκτα (-ης -ος | γεν.: -ους < *-εσος)

• Ο χαρακτήρας σ αποβάλλεται, όταν βρίσκεται ανάμεσα σε φωνήεντα, τα οποία στη συνέχεια συναιρούνται, ή όταν ακολουθεί άλλο -σ-, π.χ. στη δοτική πληθυντικού. Έτσι οι καταλήξεις των σιγμόληκτων παρουσιάζουν μεγάλη απόκλιση από τις βασικές καταλήξεις της γ΄ κλίσης. 

Τονισμός

• Τα μονοσύλλαβα ουσιαστικά της γ΄ κλίσης στη γενική και δοτική και στους δύο αριθμούς τονίζονται στη λήγουσα. 
• Εξαιρούνται μόνο έξι ουσιαστικά, που ανεβάζουν τον τόνο στην παραλήγουσα στη γενική πληθυντικού:  τῶν παίδων (ὁ παῖς), τῶν φώτων (τὸ φῶς), τῶν Τρώων (ὁ Τρώς), τῶν ὤτων (τὸ οὖς = αυτί), τῶν δᾴδων (ἡ δᾴς = λαμπάδα), τῶν θώων (ὁ θώς = τσακάλι).

ΠΡΟΣΟΧΗ!

• Οι καταλήξεις -α, -ας, -(σ)ι στη γ΄ κλίση είναι βραχύχρονες.